داوود فیرحی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14

حجت الاسلام دکتر داوود فیرحی سال ۱۳۴۳ هجری شمسی در زنجان متولد شد. ایشان علوم دینی را تا پایان مقدمات در مدرسه علمیه شهرستان زنجان خواند و سپس سطح و خارج فقه و اصول را از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ هجری شمسی در حوزه علمیه قم آموخت. این نظریه‌پرداز و پژوهشگر علوم سیاسی و اندیشه سیاسی اسلام روز ۲۱ آبان ماه سال جاری (1399) در سن ۵۶ سالگی بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت.
 

شناسنامه
سال ۱۳۴۳ ه.ش	تولد
۲۱ آبان 1399 ه.ش	درگذشت
ابتلا به کرونا	علت درگذشت
آرامستان بهشت معصومه (علیها السلام) قم	آرامگاه
ایرانی	ملیت
اسلام	دین
شیعه	مذهب
-	دیگر نام ها
دکترای تخصصی علوم سیاسی	تحصیلات
دانشگاه تهران	دانشگاه
تدریس و تالیف کتاب و مقاله	زمینه فعالیت
-	سبک
از سال ۱۳78 تا سال 1399 ه.ش	سال های فعالیت
قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تاریخ تحول دولت در اسلام	آثار مهم
کتاب سال اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها، جایزه ملی برای کتاب آستانه تجدد، نشان دهخدا	جایزه ها
-	وبگاه رسمی
-	همسر
-	فرزندان
-	والدین

زندگی نامه

حجت الاسلام داود فیرحی سال ۱۳۴۳ در زنجان متولد شد. علوم دینی را تا پایان مقدمات در مدرسه علمیه شهرستان زنجان خواند و سپس سطح و خارج فقه و اصول را از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در حوزه علمیه قم آموخت. همزمان از سال ۱۳۶۶ در دانشگاه تهران در رشته کارشناسی علوم سیاسی قبول شد و این رشته را تا مقطع دکتری علوم سیاسی با گرایش اندیشه سیاسی از همین دانشگاه ادامه داد و رساله دکترای خود را با عنوان «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» در سال 1378 اخذ کرد. این رساله که با الهام از روش شناسی فوکو و هرمنوتیک گادامر تنظیم شده است به بررسی مناسبات قدرت و دانش در دوره میانه اسلام پرداخته و چگونگی زایش دانش سیاسی دوره میانه را کاوش می‌کند.

 

درگذشت

حجت الاسلام دکتر داوود فیرحی پس از ابتلا به بیماری کرونا، به بیمارستان و به بخش آی‌سی‌یو منتقل شد و در تاریخ ۲۱ آبان ۱۳۹۹ در بیمارستان لاله تهران درگذشت و در آرامستان بهشت معصومه (علیها السلام) قم به خاک سپرده شد.
 

سمت و فعالیت ها

فعالیت های علمی

تحصیلات و استادان
وی مقدمات دروس حوزوی را بین سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۵ در حوزهٔ علمیه ولی ‌عصر شهرستان زنجان گذراند. پس از آن مقاطع سطح و دروس خارج را از ۱۳۶۶ تا ۱۳۸۰ در حوزهٔ علمیهٔ قم ادامه داد.

از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۸ وی به تحصیل در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای علوم سیاسی در دانشگاه تهران پرداخت. گرایش دکترای وی اندیشهٔ سیاسی بود.

رساله کارشناسی ارشد وی با عنوان «اندیشه سیاسی شیعه در دوره قاجاریه» بود که در آن به اندیشه سیاسی فقیهان مشهور شیعه دوره قاجار و مکاتب مهم فقهی-سیاسی ای که در دوره قاجاریه بسط یافته و در تحولاتی چون نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی تأثیرگذار بودند پرداخته‌است. رسالهٔ دکترای وی هم «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» نام داشت که با الهام از روش‌شناسی فوکو و هرمنوتیک گادامر تنظیم شد.
 

تدریس

وی راهنمایی رساله ‌های متعددی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در حوزه اندیشه سیاسی اسلام را عهده‌دار بوده ‌است. از سال ۷۸ تا زمان درگذشت عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران با دارای درجه «استادی» بود. وی در مقطع دکترا تدریس دروس «اندیشه سیاسی در ایران معاصر» و «اندیشه سیاسی در اسلام معاصر»، در مقطع کارشناسی ارشد تدریس «فقه سیاسی» و «افکار سیاسی در ایران و اسلام»، «بنیاد گرائی و رادیکالیسم اسلامی معاصر» و در مقطع کارشناسی تدریس «نظام سیاسی و دولت در اسلام»، «تاریخ تحول دولت در جهان اسلام» و «مبانی اندیشه‌های سیاسی در اسلام» را عهده‌دار بود. ایشان استاد مدعو دانشگاه مفید در قم نیز بود.  

آثار

کتاب

1. قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام (۱۳۷۸، چاپ شانزدهم:۱۳۹۶)، تهران، نشر نی.
2. دولت اسلامی و تولیدات فکر دینی (۱۳۸۰)، تهران، بقعه
3. نظام سیاسی و دولت در اسلام (۱۳۸۲، چاپ پانزدهم: ۱۳۹۵)، تهران، سمت.
4. تاریخ تحول دولت در اسلام (۱۳۸۶، چاپ هفتم؛ ۱۳۹۵)، قم، دانشگاه علوم انسانی مفید.
5. روش‌شناسی و اندیشهٔ سیاسی در اسلام (۱۳۸۷) (مشترکاً با سایر نویسندگان)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
6. دین و دولت در عصر مدرن (جلد اول: ۱۳۸۹، جلد دوم: ۱۳۹۰)، تهران، نشر رخدادنو.
7. فقه و سیاست در ایران معاصر؛ فقه سیاسی و فقه مشروطه (۱۳۹۱، چاپ پنجم؛ ۱۳۹۴)، تهران، نشر نی.
8. «فقه و سیاست در ایران معاصر؛ تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی» (۱۳۹۳، چاپ سوم؛ ۱۳۹۶)تهران، نشر نی.
9. «آستانهٔ تجدّد؛ در شرح تنبیه الامة و تنزیه الملة» (۱۳۹۴، چاپ دوم؛ ۱۳۹۵) تهران: نشرنی.
10. «فقه و حکمرانی حزبی» (۱۳۹۶)تهران: نشر نی.
11. «مفهوم قانون در ایران معاصر (تحولات پیشامشروطه)» (۱۳۹۹)تهران: نشر نی
12. داود فیرحی. "Orta Asiada Islam." آنکارا: Ahmet Yasevi Universitesi، 1391.
13. داود فیرحی. "Политическая система и государство в Исламе." مسکو: Научная книга Москва، 1392.

14. Davood Feirahi. "War and Military Ethics in Shi'a Islam ; Shi'a Islam Doctrinal." New York: War and Military Ethics in Shi'a Islam ; Shi'a Islam Doctrinal, 2019.

مقالات

وی حدود ۶۰ مقاله منتشره در مجلات و کنفرانس‌های علمی در حیطه اندیشه سیاسی اسلام است.
 

مقالات چاپ شده در نشریات بین المللی:

1. داود فیرحی. "فرد ودولت در فرهنگ سیاسی اسلام." فلسفه، کلام و عرفان -، 7,8 (1376): 38-73.
2. داود فیرحی. "ملاکهای سیلان یا انقطاع نسل ها." نگاهی به پدیده گسست نسل ها -، 1 (1383): 71-81.
3. داود فیرحی. "نسبیت هویت و خرده هویت ها." هویت و بحران هویت -، 1 (1383): -.
4. داود فیرحی. "دولت مدنی پیامبر (ص)." مجموعه مقالات اسلام و ایران؛ بررسی تاریخی 1، --- (1384): -.
5. داود فیرحی. "مبانی فقهی مشروطه خواهی از دیدگاه آخوند خراسانی." مجموع مقالات همایش مشروطیت -، --- (1384): 192-214.
6. داود فیرحی. "دین رسانه و فرهنگ." دین و رسانه 2-9، 35462 (1390): 66-88.

.Davood Feirahi. "Islam and Human Rights; A Semiotic report." Theoretical Foundations of Human Rights -, no - 2006

مقالات چاپ شده در نشریات داخلی

1. محمد کاظم هاشم و داود فیرحی. "اثر عامل الخصومة فی خطاب التیارات السیاسیة العراقیة." مجلۀ علوم سیاسی و حقوقی دانشگاه کوفه اول، 38 (1397): 318-340.
2. محمد کاظم هاشم و داود فیرحی. "مجلة الکوفة للعلوم القانونیة والسیاسیة." مجلۀ علوم سیاسی و حقوقی دانشگاه کوفه اول، 38 (1397): 318-340.
3. داود فیرحی و محمد کاظم هاشم. "تکراری اثر عامل الخصومة فی خطاب التیارات السیاسیة العراقیة (2010- 2018)." مجلۀ علوم سیاسی و حقوقی دانشگاه کوفه اول، 38 (1397): 318-340.
4. داود فیرحی. "المشارکة السیاسیة فی الدولة الاسلامیة؛ قراءة فی التعددیة الاعتقادیة والسیاسیة والحزبیة." منهاج 1، 36 (1111): -.
5. داود فیرحی و مهدی فدایی مهربانی . "تاملی در اندیشه سیاسی عزیزالدین نسفی." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 40، 3 (1111): -.
6. داود فیرحی. "فقه سیاسی اهل سنت." نقد و نظر -، 4 (1378): 72-117.
7. داود فیرحی. "سنت و تجدد : دو مبنای روش شناختی در تحلیل دانش سیاسی اسلام." نقد و نظر -، --- (1378): -.
8. داود فیرحی. "فلسفه سیاسی در جهان اسلام." علوم سیاسی -، --- (1379): -.
9. داود فیرحی. "رسانه ها و تحول فرهنگ سیاسی در خاور میانه." علوم سیاسی -، 8 (1379): -.
10. داود فیرحی. "روش شناسی اندیشه سیاسی ابن رشد." مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی -، 63 (1383): 59-92.
11. داود فیرحی. "دفاع مشروع ک ترور و عملیات شهادت طلبانه در مذهب شیعه." شیعه شناسی -، 6 (1383): 109-126.
12. داود فیرحی. "علم در مغناطیس قدرت." معماری و شهرسازی آرمانشهر - شرکت مهندسین مشاور آرمان شهر 1، 1 (1383): -.
13. داود فیرحی. "شیعه و دموکراسی مشورتی در ایران." مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی -، 67 (1384): 137-158.
14. داود فیرحی. "دولت؛ بحران مشروعیت و رقابت های سیاسی." فرهنگ اندیشه 1، 13 (1384): -.
15. داود فیرحی. "دولت - شهر پیامبر ( ص )." مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی 1، 73 (1385): 183-236.
16. داود فیرحی و مهدی فدائی مهربانی . "پیوند عرفان و سیاست از منظر عزیز الدین نسفی." پژوهشنامه علوم سیاسی 1، 4 (1386): -.
17. داود فیرحی. "درآمدی بر فقه سیاسی." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 40، 1 (1389): 217-138.
18. علی علی حسینی و داود فیرحی. "عادت واره هگلی وگذار از سنت در ایران معاصر." رهیافتهای سیاسی و بین المللی - دانشگاه شهید بهشتی -، 22 (1389): 225-244.
19. داود فیرحی. "رویکردی زبانی - تاریخی به پیدایش زبان روشنفکری در غرب." رهیافتهای سیاسی و بین المللی - دانشگاه شهید بهشتی -، 25 (1390): 109-136.
20. داود فیرحی. "استعاره های دولت در فقه سیاسی معاصر شیعه." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 41، 3 (1390): 205-226.
21. داود فیرحی. "رهبری و حکومت در اندیشه شهید بهشتی؛ نظریه امت و امامت ( قسمت چهارم )." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 42، 1 (1391): 135-157.
22. داود فیرحی و محمد اسماعیل شیخانی. "نسبت آزادی و امامت از نگاه شهید بهشتی." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 43، 4 (1392): 149-166.
23. داود فیرحی و کریم خانمحمدی. "کاربرد روش معنی شناسی در مطالعه عقلانیت شیعی بر مبنای اندیشه تفسیری علامه طباطبایی." شیعه شناسی سال دوازدهم، 46 (1393): 47-72.
24. سعید پور علی و داود فیرحی. "تحلیل گفتمانی سیاست گذاری فرهنگی دولت نهم و دهم در آموزش عالی." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران اول. زمستان1394، 4 (1394): 135-169.
25. داود فیرحی. "آسیای میانه؛ ایران و اسلام." فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران 46، 1 (1395): 189-209.
داود فیرحی و اکبر عسگری صدر. "علل شکست اخوان المسلمین مصر پس از سرنگونی مبارک." فصلنامه علمی-پژوهشی علوم سیاسی- دانشگاه باقرالعلوم 21، 82 (1397): 99-110.
26. داود فیرحی. "ایرانشهری و مساله‌ی ایران." دولت پژوهی 6، 21 (1399): 1-28.

​​​​​​مقالات ارایه شده در همایش‌های داخلی

1. داود فیرحی. "جهانی شدن و مسئله تربیت." جهانی شدن و آموزش و پرورش، تهران.
2. داود فیرحی. "مبانی فقهی -حقوقی مشروطه خواهی از دیدگاه آخون خراسانی." بررسی مبانی فقهی و اجتماعی مشروطیت ایران، تهران.
3. داود فیرحی. "معماری حاکمیت و دولت شایسته." حاکمیت و دولت شایسته در ایران 1404، تهران.
4. داود فیرحی. "آخوند خراسانی و امکانات فقه مشوطه." کنگره بین المللی آخوند خراسانی، قم.
5. داود فیرحی. "اسلام معاصر بین نص و دانش." Toward the philosophy of Co-existence Dialogue with Islam، توکیو.
6. داود فیرحی. "طالقانی؛ قرآن و حکومت." کنگره اندیشه های سیاسی آیت الله طالقانی، تهران.
7. داود فیرحی. "آواز قوی هاشمی؛ شورای عالی آزاد اندیشی دینی." نخستین کنگره بزرگداشت آیت الله هاشمی رفسنجانی، تهران.
8. داود فیرحی. "خاستگاه دوگانه جامعه مدنی." جامعه مدنی واندیشه دینی،.
9. داود فیرحی. "امام خمینی : اجتهاد وسیاست." امام خمینی واندیشه حکومت اسلامی،.
10. داود فیرحی. "مبانی کلامی -فقهی حزب درمذهب شیعه." تحزب وتوسعه،.
11. داود فیرحی. "مشکلات نظری طرح آزادی در تفکر اسلامی." آزادی در جمهوری اسلامی ایران،.
 

راهنمایی و مشاوره پایان نامه

1. رابطه دین و دولت در جمهوری ترکیه، سعید انوری، دانشگاه تهران، 1393/06/30
2. دوستی و سیاست، مصطفی اسحاقی فرد، دانشگاه تهران، 1393/06/31
3. استعاره در اندیشه سیاسی، عبدالمهدی ایروش، دانشگاه تهران، 1393/10/07
4. روشنفکران و مفهوم خویشتن در ایران معاصر، علی زیرکی حیدری، دانشگاه تهران، 1393/10/22
5. سعادت و سیاست در رساله ابن طفیل، میثم عباسی فیروزجاه، دانشگاه تهران، 1394/11/26
6. دموکراسی اخوانی زمینه ها امکانات جالشها، محمد آقائی عطاآبادی، دانشگاه تهران، 1395/06/20
7. فلسفه سیاسی فارابی از نتظر لئو اشتراوس، کیوان خسروی، دانشگاه تهران، 1395/06/20
8. نوآتئیسم و امر سیاسی، سیدشهاب غدیری، دانشگاه تهران، 1395/06/28
9. پیدایش و تحولات نسل چهارم سلفیسم، منصور براتی سده، دانشگاه تهران، 1395/06/28
10. تحلیل گفتمانی سیاست گذاری فرهنگی دولت نهم و دهم در آموزش عالی، سعید پورعلی، دانشگاه تهران، 1395/07/06
11. بررسی و تحلیل ریشه های تضاد ها و همگرای های سیاسی ایران 57-32، مجید پیروز، دانشگاه تهران، 1395/06/14
 

جوایز و افتخارات

1. کتاب سال اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های سراسر کشور (نشان ملی دهخدا)، 1395/8/25
2. جایزه ملی برای کتاب آستانه تجدد، 1395/11/25
3. نشان ملی دهخدا برای کتاب فقه و حکمرانی حزبی، 1397/8/2
 

اندیشه/ نظرات مهم

حجت الاسلام دکتر داوود فیرحی در حوزه‌های مختلفی صاحب نظر بود ولی او را بیشتر به واسطه نظریاتی که درباره تفکر فقهی و مطالعات سیاسی اسلامی داشت می‌شناسند. اگرچه به واسطه موضوع رساله دوره کارشناسی ارشدش که درباره «اندیشه سیاسی شیعه در دوره قاجاریه» بود نظریاتی هم راجع به تاریخ سیاسی ایران، انقلاب مشروطه و مشروطیت داشت و در حوزه‌های دیگری مثل تفکر بازگشت، سلفی گری، وحدت و … هم صاحب نظر بود. در ادامه مروری خواهیم داشت بر بخشی از نظریات وی که برگرفته از یادداشت‌ها و گفتارهایش در جلسات و نشست‌های مختلف است.
 

تفکر فقهی و روشنفکری دینی

نظر مرحوم فیرحی درباره «ظرفیت‌ها و چالش‌های فقه در حوزه نظریه پردازی» اینگونه بود: علمای قدیم می‌گفتند در موضوعات عرفی باید به عرف مراجعه شود اما امروز عرف را چگونه می‌شود شناخت؟ می‌توانیم بگوییم نماد عرف دقیق امروز رشته‌های جدید است که وجود دارد. پس اگر بتوانیم چنین استدلالی را داشته باشیم شاید بتوان گفت علوم انسانی یکی از جاهایی است که می‌تواند موضوع را بشناسد و به فقه کمک کند. اما امروزه به لحاظ سازمانی هم مشخص نیست که تکلیف تشخیص موضوعات این چنینی بر عهده کیست! مسئله این است که ما ابهامات زیادی در موضوعات داریم و چون موضوعات خوب شناخته نمی‌شود، احکام هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. قدما می‌گفتند تشخیص موضوع از وظایف سازمانی فقیه نیست.

امروزه برخی فقها در تعیین موضوع ورود می‌کنند که این ورود زمینه جنگ فقه با دانش‌های علوم انسانی را در پی دارد و در این صورت مکلف یا باید فقه را رها کند یا علوم انسانی را، که هر دو ناممکن است و با این توصیف جامعه در شرایط آشوب قرار می‌گیرد. انسان موجودی است که اگر بین ارزش‌ها و زندگی او تضاد باشد یکی را انتخاب می‌کند و دیگری را آتش می‌زند و اگر ما نتوانیم بین فقه، که یک دانش مبتنی بر باور و ارزش‌هاست و علوم انسانی جمع کنیم علی القاعده تضاد بین ارزش‌ها و زندگی پیدا می‌شود و تعداد کمی از انسان‌ها هستند که ارزش‌ها را نگاه می‌دارند و بیشتر افراد به زندگی می‌چسبند! پس هستی و نیستی فقه به حل این مسئله وابسته است.

او همچنین راجع به وظیفه فقه معتقد بود:
«عمده وظیفه فقه استنباط حکم شرعی است. اما، هر حکم شرعی از آن روی که بسان یک محمول منطقی است، لاجرم موضوعی دارد و به انتفای موضوع، حکم شرعی نیز منتفی می‌شود؛ با تغییر آن نیز تغییر می‌کند. همچنین، برخی از موضوعات، از آن روی که اختراع و تأسیس شارع است از درون ادله شرعی استنباط می‌شود و برخی دیگر نیز از تولیدات عرف است و شارع با فرض چنین ارتکازات و تولیدات عرفی، حکمی شرعی را بدان بار نموده و افزوده است. بدین سان، قطع نظر از مجاری دوگانه تولید موضوع (اعم از عرف و شرع)، وابستگی منطقی و ابتنای حکم بر موضوع امری بدیهی می‌نماید.»

این استاد دانشگاه نظرش راجع به روشنفکری و روشنفکران دینی این گونه بود:
روشنفکران دینی ما بشدت روی کلام و فلسفه فشار آورده و از ارزش فقه غافلند. حال آنکه زندگی عملی را فقه اداره می‌کند. این خطرناک‌ترین رویکردی است که به آن دچار هستند؛ گویی یک چرخ دوچرخه را نوسازی کرده و چرخ دیگر را کهنه باقی بگذارید. این رویکرد، نوعی عدم توازن در دینداری ایجاد می‌کند. غفلت روشنفکران دینی ما از فقه باعث شده همیشه در تله ادبیات بدعت بیفتند. تضادی که روشنفکری دینی بین فقه و اخلاق ایجاد کرده، هر دو را از کار می‌اندازد؛ وقتی فقه را با شمشیر اخلاق می‌زنید، قسمت مولد فقه را که پایه‌هایی برای قواعد مدنی است شل می‌کنید. با اخلاق نمی‌توان هیچ جامعه‌ای را اداره کرد چون اخلاق ضمانت اجرایی ندارد. روشنفکری دینی ما، دوگانه دیگری هم ساخته که فقه را مساوی با تکلیف و اخلاق را مساوی با حق می‌داند و این از عجایب تاریخ روشنفکری دینی است؛ دستگاه فقهی ما پر از حقوق است و اساساً ابتدای فقه، از حق شروع می‌شود و تکالیف، گاردریل‌های جاده حقوق هستند. وقتی روشنفکری دینی این دوگانه را القا می‌کند، در واقع هر دو را با مشکل مواجه می‌سازد چون اخلاق بشدت از تکالیف اخلاقی صحبت می‌کند و حتی مدرن‌ترین متفکران مانند کانت نیز از تکالیف اخلاقی سخن می‌گویند. از طرف دیگر، این القا، ۸۰ درصد فقه را نیز فاکتور می‌گیرد. مشکل دیگر دستگاه روشنفکری دینی ایرانی خلط بین فقه و سنت فقاهتی است.

جریان‌های تکفیری و وحدت

نظر فیرحی در خصوص بحث وحدت این گونه بود:
مفهوم وحدت در جهان اسلام به بازاندیشی نیاز دارد و راه طی‌شده را باید سنجید. طرفداران وحدت در جهان اسلام علت عقب‌افتادگی جامعه مسلمانان را متفرق بودن آنان می‌دانند. از این رو، وحدت از دیدگاه آنان به معنای غلبه بر عقب‌افتادگی است. این استدلال در عمل با دشواری‌هایی مواجه شده و گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که بسیاری از خشونت‌طلبان در جهان اسلام خشونت را با تکیه بر ضرورت وحدت آغاز کرده‌اند. نگاهی به تلاش‌های فکری سیاسی در جهان اسلام ما نشان می‌دهد که احتمالاً مشکلی در فهم مفهوم وحدت در جهان اسلام پدیدار شده و آنچه تحت عنوان وحدت مطرح می‌شود، خود عامل تفرقه گردیده است. مگر این‌که تعریف اصلاح‌شده‌ای از مفهوم وحدت را بتوان رواج داد. شیعه باورهایی دارد و اهل سنت نیز عقایدی و پیروان این مذاهب نمی‌توانند عقاید خود را کنار بگذارند و همین که اندکی از عقاید خود کوتاه بیایند، از طرف هم‌مسلکان خود متهم به تغییر مذهب می‌شوند.

این استاد دانشگاه تهران در زمان حیاتش سلسله مباحث کلاسی پیرامون جریان‌های سلفی و تکفیری برگزار می‌کرد که در این مباحث به طور مفصل درباره داعش، القاعده و سایر جریان‌های تکفیری به بحث می‌پرداخت؛ او در یکی از جلساتش که مربوط به معرفی ساختار داعش از سال ۲۰۱۴ بود گفت: «دولت داعش، دولتی عادی نیست و با یک انقلاب و کودتای نهادی جایگزین دولتی نشده است. به عنوان مثال با انقلاب در ایران، سیستم جدید جایگزین سیستم گذشته شده و دارای قانون اساسی است. در برخی کشورها دولت جدید با کودتا، جایگزین دولت گذشته می‌شود. اما داعش این گونه نیست؛ زیرا تلاش آن برای فروپاشی نظم موجود است و نظم جدید نیز ذره ذره شکل می‌گیرد. پس این نوع دولتها، دولت‌های جنبشی هستند.»
 

مشروطیت و انقلاب مشروطه

این نواندیش دینی در جلسه درسی خود با موضوع «تاریخ اندیشه سیاسی در ایران» در خصوص انقلاب مشروطه پس از ارائه توضیحاتی درباره تاریخ اندیشه سیاسی در ایران توضیح داد: «مسأله فقط یک انقلاب اجتماعی نیست، بلکه یک «انقلاب فکر» است که دارد رخ می‌دهد و این انقلاب فکر را باید جدی گرفت. جامعه ایران در جریان مشروطه دارد از یک نظم سنتی به نظم جدیدی می‌آید که هم ابزارهایش متفاوت است، هم مکانیزم ها و نهادهایش و هم انتظاراتش.»
لازم به ذکر است که مواردی که در گزارشی که خواندید اشاره شد تنها بخش کوچکی از تفکرات و سرفصل‌های مباحث فیرحی در طول سالهای فعالیتش بود که به قصد مرور نظریات وی صورت گرفت وگرنه بدون شک عمق و گستردگی مباحث مطروحه از جانب وی خیلی بیشتر از اینهاست که مجال پرداختن به تمام آنها نیست.
 

در نگاه دیگران

اشخاص

پس از درگذشت این اندیشمند افراد زیادی از حوزه، دانشگاه و مسئولان دولتی نسبت به درگذشت این عالم فرهیخته که به گمان اکثریت یک نواندیش دینی تمام عیار بود واکنش نشان دادند و تسلیت گفتند. طیف وسیع و متنوع این افراد خود نشان از این دارد که وی فردی اخلاق مدار و صبور و متواضع بود. به رسم همیشه، افراد مختلفی راجع به او یادداشت نوشتند و از خصوصیات، ویژگی‌ها و فعالیت‌های شاخص و تأثیرگذار او صحبت کردند.
 

پیام تسلیت رییس جمهور، حجت الاسلام دکتر حسن روحانی

متن پیام او به این شرح است:
انا لله و انا الیه راجعون
ضایعه درگذشت استاد و پژوهشگر فرهیخته، حجت‌الاسلام والمسلمین داوود فیرحی، موجب تأثر و اندوه فراوان گردید.
این نویسنده و اندیشمند توانمند با برخورداری از پشتکار کم‌نظیر و توأم با اخلاق اسلامی به آموزش معارف و اندیشه اسلامی در حوزه و دانشگاه پرداخت و آثار علمی ارزشمندی برای نسل‌های فعلی و آینده به یادگار گذاشت.
اینجانب این مصیبت را به حوزه‌های علمیه، جامعه دانشگاهی، دوستداران و خانواده مکرم آن مرحوم تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند بزرگ برای ایشان رضوان الهی و همجواری با صالحان و برای عموم بازماندگان صبر و سلامتی مسألت دارم.
حسن روحانی
رئیس جمهوری اسلامی ایران

پیام تسلیت رضا داوری اردکانی، رییس فرهنگستان علوم

هوالباقی
درگذشت استاد گرانمایه و محقق فرزانه آقای دکتر داود فیرحی ضایعه ای بزرگ برای اهل دانش و دانشگاه و به خصوص دانش سیاسی و تاریخ معاصر ایران است. او که در مدتی قریب به ٢٠ سال، آثار تحقیقی خوب نوشت، در این سال ها به اوج پختگی فکری و علمی رسیده بود و شاگردان و همکاران و خوانندگان آثارش چشم به راه نوشته های تازه اش بودند، اما تیر بی رحم اجل بی هنگام او را نشانه گرفت و فضای دانش را از برکت وجودش محروم کرد. رحمت خدا بر او باد که فضائل علمی و عملی را جمع کرده بود و به همین جهت نام و یادش ماندگار خواهد شد. 
این ضایعه را به خانواده و بازماندگان گرامی اش و به همه دانشگاهیان و اهل فضل و کتاب به خصوص به همکاران عزیزم در فرهنگستان علوم تسلیت عرض می کنم.
 

پیام تسلیت حسن بلخاری رییس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

«انا لله و انا الیه راجعون؛ درگذشت استاد فرهیخته و شریف دانشگاه تهران، نظریه پرداز و اسلام شناس فرزانه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی موجب اندوه و تاثر بسیار گشت. بی تردید فقدان چنین شخصیتی متین و باایمان در عرصه پژوهشگری حوزه و دانشگاه مصیبتی گران سنگ خواهد بود. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ضمن تسلیت به جامعه علمی و دینی کشور از خداوند منان برای ایشان رحمات واسعه الهی و برای علاقمندان و شاگردان بویژه خاندان معزز ایشان صبر و سلامتی مسئلت دارد.
حسن بلخاری قهی؛ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.»

 

گزیده یادداشت حجت الاسلام نجف لکزایی، رییس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

«نقش فیرحی در مطالعات سیاسی اسلامی فراموش نشدنی است. او توانست علاوه بر تثبیت هویت مستقل فقه سیاسی از طریق نقد رویکردهای مغایر، باعث رونق دیگر مباحث سیاست با رویکرد اسلامی از قبیل مطالعات سیره سیاسی معصومین (علیهم السلام) به ویژه در صدر اسلام و به طور ویژه مطالعه و بررسی دولت نبوی و علوی و تحلیل قیام حسینی، فلسفه و اخلاق سیاسی اسلامی، تاریخ تحول دولت در جهان اسلام، روش شناسی مطالعات سیاسی اسلامی، تفسیر سیاسی برخی از آیات قرآن کریم و جریان شناسی اندیشه‌های سیاسی در جهان اسلام با رویکرد چاره جویی برای علاج افراط گرایی و تفریط گرایی و در جهت ارتقای امنیت و پیشرفت و جمع بین اسلام و تجدد و.... شود.»

گزیده یادداشت حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی

«فیرحی هر چیزی نمی‌نوشت و هر سخنی نمی‌گفت. او یک طرح کلان فکری را دنبال می‌کرد که به تعبیر بنده دینی سازی یا فقهی سازی مفاهیم مدرن بود. شواهد فقهی سازی او هم عمدتاً به مطالب علمای مشروطه به ویژه محقق نایینی استناد داشت؛ هر چند مسیر محقق نایینی به نظر بنده استمرار فقه سنتی و بهره گیری از ظرفیت آن در حل مسائل نوین بود.او موافق علوم انسانی اسلامی نبود؛ لکن عملاً فقهی سازی مفاهیم سیاسی همچون حزب مدرن را تدوین کرد.»
 

گزیده یادداشت حجت الاسلام  رسول جعفریان،  استاد تاریخ دانشگاه تهران 

«دوست دانشمند ما، استاد داود فیرحی در کار خود عمیق، فکور و متخصص و از سرآمدان بود. فیرحی به خاطر امتیازش در فکر کردن و نوشتن، برای همه قابل احترام بود. اهل فن درک می‌کردند که او از روی تأمل و تفکر، با تتبع کافی، با شناخت‎ راه و مسیر و چراغ به دست، روی اندیشه سیاسی تأمل می‌کند و می‌نویسد. همواره می کوشد تا تعصب را از خود دور کند و همزمان، نوآورانه، راهی برای آینده باز کند. آگاهیم که پس از انقلاب، چقدر در این زمینه‌ها، اباطیل نوشته شد، اما اندک بودند کسانی که اندیشه‌های قابل تأمل داشتند، متون را می‌شناختند و با تسلط بر آرا و نظریات جدید، به نقد و بررسی آنها می‌پرداختند.

فیرحی، درس‌های حوزوی و رشته تحصیلی خودش را که قدم به قدم پیش آمده بود، درست خوانده بود. راه و رسم اندیشیدن در متون را می‌دانست، جست وجو می‌کرد و می‌کوشید تا با شناخت بستر تفکر سیاسی در ایران، یافته‌های علمی خود و نوآوری‌های خویش را مثل یک دستگاه فکری منظم ارائه دهد. هدف او نوشتن یک کتاب نبود، هدف او ارائه یک دستگاه فکری بود که بتواند یافته‌ها را در یک چارچوب مشخص ارائه دهد.

آقای فیرحی، دقیقاً می‌دانست در چه مسیری قدم بر می‌دارد. امتیاز دیگر و جنبه احترام آمیز دیگر در او، این بود که همزمان می‌اندیشید تا گره‌ی از مشکلات فکری جامعه را هم باز کند. او برای پیشبرد اهداف آزادی‌خواهانه خود، بدون سر و صدا، روی متون گذشته می‌اندیشید و افکار خویش را در دفاع از آزادی به صورت منظم با استفاده از آنها ارائه می‌کرد.»

گزیده یادداشت آقای دکتر محمد منصورنژاد از شاگران مرحوم فیرحی و استاد دانشگاه 

فیرحی سعی داشت از اسلام «روایت عقلانی» داشته باشد. این تزش متناسب با عصر و نیازهای زمانه ما، از نظر سیاسی به امکان جمع بین دمکراسی و دین ختم می‌شد. علاوه براینکه برخلاف اکثریت حوزویان، با مبانی اندیشه غربی نه تنها آشنا بود، بلکه به عنوان الگوی نظری به مباحث برخی از اندیشمندان (مثلاً فوکو و تحلیل گفتمان) ارجاع می‌داد و مباحث دینی را در آن قالب تحلیل می‌نمود.»

منابع: